Sen i zaburzenia snu

   Sen to drugi (obok czuwania) podstawowy stan świadomości. Zajmuje około 30% życia dorosłego człowieka. Obejmuje około 4 do 6 tzw. cyklów snu.

Za to jak i ile śpimy odpowiada między innymi nasza genetyka (indywidualne zapotrzebowanie), wiek (noworodki śpią około 16h na dobę, człowiek dorosły około 7-8h, natomiast osoby starsze śpią krócej i częściej się wybudzają w nocy, dosypiając w ciągu dnia), rytm okołodobowy i inne.

Zdrowy sen jest bardzo ważny w zdrowym i prawidłowym funkcjonowaniu każdego z nas.

Sen dzieli się na fazy
Faza NREM jest to etap początkowy, występujący zaraz po zaśnięciu, gdzie nie ma jeszcze marzeń sennych. Wówczas m.in. mózg obniża ciśnienie tętnicze krwi, uwalnia hormon wzrostu, znika napięcie mięśniowe, obniżona zostaje temperatura ciała, oddech staje się wolniejszy.

Faza REM to następny etap, z punktu widzenia fizjologii snu jest najważniejsza. W czasie fazy REM nasz umysł skupia się na przeżyciach wewnętrznych, odpoczywa aktywnie, wówczas występują marzenia senne. Taka aktywność pomaga w regeneracji i sprzyja zapamiętywaniu treści, jakich nauczyliśmy się w ciągu dnia.

Zaburzenia snu
Zaburzenia snu dzielimy na dyssomnie - pierwotne zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania. Zaliczamy tutaj na przykład bezsenność, nadmierną senność i inne oraz parasomnie - nieprawidłowe zdarzenia w trakcie snu np. koszmary senne czy lunatyzm. Istnieją jeszcze wtórne zaburzenia snu, które są wynikiem zaburzeń psychicznych i somatycznych.

Zjawisko bezsenności
Jeżeli chodzi o zjawisko bezsenności to jest ona najczęstszym zaburzeniem snu jakie dotyka ludzi (90%). Jest w czołówce skarg, które pacjenci zgłaszają swoim lekarzom, zaraz obok bólu głowy i dolegliwości ze strony układu pokarmowego. O bezsenności mówimy, gdy występują problemy z zasypianiem, z wybudzaniem się w nocy, ze zbyt wczesnym wybudzaniem się nad ranem lub/i gdy przespana noc nie daje wypoczynku. Ponadto występują zaburzenia funkcjonowania w ciągu dnia, takie jak: senność, złe samopoczucie, problemy z koncentracją, pamięcią, obniżenie wyników w szkole lub w pracy, drażliwość i inne zaburzenia nastroju, brak motywacji, bóle głowy, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, obniżony nastrój.

Aby rozpoznać bezsenność objawy muszą występować przynajmniej trzy razy w tygodniu i utrzymywać się ponad miesiąc. Muszą też powodować znaczne cierpienie i zaburzać codzienne funkcjonowanie w znacznym stopniu.

Wyróżniamy kilka rodzajów bezsenności:
•    bezsenność przygodna trwa zazwyczaj kilka dni;
•    bezsenność krótkotrwała trwa około 3 do 4 tygodni;
•    bezsenność przewlekła (jako jedyna traktowana jako choroba).

Przyczyny bezsenności przewlekłej:
•    50% zaburzenia psychiczne wymagające leczenia;
•    10-20% uzależnienie od alkoholu i/lub leków nasennych;
•    10-30% choroby somatyczne (przewlekłe zespoły bólowe, zapalne, hormonalne);
•    ok 20% przyczyna pierwotna (psychofizjologiczna, zespół niespokojnych nóg, zespół opóźnionej fazy snu).

Czynniki ryzyka w przypadku bezsenności
to uwarunkowania genetyczne, nadmierne pobudzenie emocjonalne i fizjologiczne, nadmierna tendencja do zamartwiania, płeć żeńska, wiek powyżej 30 r.ż. Oprócz tego bezsenności sprzyja stres, nagła zmiana stylu życia lub sytuacji życiowej, choroby towarzyszące, praca zmianowa, nadużywanie substancji psychoaktywnych, brak aktywności fizycznej, zła higiena snu.

Dlatego konieczne jest wykluczenie innych zaburzeń snu jako pierwotnego rozpoznania. Należy tu wymienić:
•    zespół obturacyjnego bezdechu sennego (nasilone chrapanie, zaburzenia oddychania w czasie snu),
•    zespół okresowych ruchów kończyn dolnych w czasie snu i zespół niespokojnych nóg (poczucie drżenia lub napięcia i niepokoju w nogach z przymusem poruszania nimi, wybudzenia z powodu zrywających ruchów nóg),
•    narkolepsja (nagle i niespodziewanie epizody zasypiania w ciągu dnia, nagłe upadki lub nagłe, bardzo silne osłabienie mięśni wywoływane przez emocje, na przykład śmiech),
•    zaburzenia rytmu okołodobowego snu (sen sam w sobie jest prawidłowy, ale w sposób regularny występuje w „nieodpowiednich porach”),
•    parasomnie (w czasie snu zdarzają się odbiegające od normy zachowania, które budzą niepokój pacjenta/bliskich lub są zagrażające).

Konieczne jest również wykluczenie mogących leżeć u podłoża bezsenności zaburzeń somatycznych (np. ból, choroby serca lub płuc), neurologicznych (np. choroba Parkinsona lub choroby naczyniowe mózgu) lub psychiatrycznych (np. depresja, zaburzenia lękowe lub nadużywanie substancji psychoaktywnych).

Czynniki utrwalające bezsenność:
•    zbyt wiele czasu spędzanego w łóżku
•    dosypianie poranne
•    mało aktywny tryb życia
•    przenoszenie aktywności codziennej do sypialni - spędzanie tam czasu w ciągu dnia
•    próby zasypiania „na siłę”
•    stosowanie leków nasennych
•    nadmierna koncentracja na zaburzeniach snu
•    korzystanie z komputera lub smartfona przed zaśnięciem.

Uważa się, że podjęcie leczenia jest wskazane, gdy bezsenność staje się przyczyną znacznego cierpienia i/lub upośledza funkcjonowanie w życiu codziennym, kluczowe jest również leczenie choroby podstawowej jeśli taka występuje, gdyż zaburzenia snu bardzo często współtowarzyszą innym chorobom.

W pierwszej kolejności stosuje się najczęściej oddziaływania psychologiczne, które przynoszą bardzo dobre rezultaty, można zastosować także farmakoterapię czy chronoterapię. Jednak jednym z najważniejszych elementów jest dbanie o odpowiednią higienę snu.

#Bezsenność, #ZaburzeniaSnu, #Parasomnia, #Dyssomnie, #HigienaSnu

    Opracowała: mgr Klaudia Radecka
•    Bilikiewicz A. (red.) (2007). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: PZWL
•    Avidan A.Y, Zee P.C. (2007). Podręcznik medycyny snu. Warszawa: Lippincott Williams & Wilkins
•    Wojtas A., Ciszewski S. (2011). Epidemiologia bezsenności. Psychiatria; 8(3):79-83.