Kryzys psychologiczny

    Kiedy zakłóceniu ulega spokojny dotąd bieg wydarzeń, konfrontując nas z niespodziankami losu - pojawiają się nowe wyzwania, kryzysy - utrata bliskich, dorastanie dzieci, przemijające lata, wtedy mamy szansę na uważniejsze przyjrzenia się sobie i ponowne rozpatrzenie kwestii własnej tożsamości. Jest to konieczne, ponieważ pod wpływem nowych doświadczeń zmienia się także nasz sposób pojmowania podstawowych pojęć, które dotąd wydawały się oczywiste i raz na zawsze ustalone. Jak choćby „szczęście”, „miłość”, „partner życiowy”, poczucie bezpieczeństwa”, czy „sukces”. Jako ludzie potrafimy poddać refleksji nie tylko świat zewnętrzny, ale także nasze zachowanie i myślenie. Kryzysy są częścią naszego życia, jednak reagujemy na nie różnie.

Definicja kryzysu
Kryzys psychologiczny jest pojęciem znacznie szerszym niż nam się wydaje. Nieco innym niż używamy potocznie opisując trudności życiowe. Jest to reakcja danej osoby na sytuację, z którą w żaden sposób nie można sobie poradzić. Sytuacja ta w odczuciu danej osoby przekracza jej dotychczasowe możliwości radzenia sobie z trudnościami, związana jest ze wzrostem poziomu stresu, który powoduje pogorszenie codziennego funkcjonowania, skutkuje zaburzeniami w utrzymaniu wewnętrznej równowagi emocjonalnej, prowadzi do dezorganizacji i zamieszania w życiu.

Ważnymi cechą kryzysu psychologicznego jest jego przejściowy charakter - reakcja trwa zwykle od 6 do 8 tygodni (o ile kryzys zostanie rozwiązany i nie przejdzie w stan chroniczny). Zwykle poprzedza go jakaś przeszkoda, trudność, zdarzenie losowe. Kryzys rozumiemy więc jako zagrożenie, ale także (jeśli zostanie rozwiązany) jako możliwość rozwoju. Jedno przy tym nie wyklucza drugiego.

Przyczyny kryzysu psychicznego:
•    czynniki biologiczne - np. pogorszenie się stanu fizycznego człowieka, zaburzenia układu nerwowego, zaburzenia neuroprzekaźników;
•    czynniki społeczne - np. wymagania i oczekiwania innych osób i związana z nimi odczuwana presja;
•    przeżycia traumatyczne - np. urazy psychiczne czy przewlekły stres.

Objawy kryzysu mogą być następujące:
•    fizjologiczne - zaburzenia snu, pobudzenie, zmiana ciśnienia krwi, wzmożona potliwość, drętwienie, drżenie, bladość lub czerwienienie się, zaparcia bądź biegunki oraz bóle i zawroty głowy, męczliwość, wzrost lub zmniejszenie apetytu;

•    poznawcze - zaburzenia: w postrzeganiu rzeczywistości, koncentracji uwagi i zapamiętywania, trudności w zakresie myślenia logicznego, zmniejszenie lub utrata zdolności realistycznej oceny, natrętne myśli lub wspomnienia o traumatycznym wydarzeniu, koszmary senne, ciągłe rozpatrywanie tego wydarzenia w kategoriach „co by było, gdyby...” ograniczona zdolność rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji;

•    emocjonalne - silny lęk, niepokój, poczucie winy i krzywdy, złość, brak poczucia bezpieczeństwa, bezradność i poczucie utraty kontroli, smutek, apatia, poczucie braku sensu i negatywna wizja przyszłości, wahania nastrojów, niski stopień kontroli emocji;

•    behawioralnie - wycofywanie się z kontaktów społecznych i izolacja, nadmierna czujność i pobudzenie, nie podejmowanie codziennych aktywności, zachowania niespójne z przeżywanymi emocjami.

Dynamika kryzysu i jego fazy
Kryzys ma swoją dynamikę, bez względu na to czy mamy do czynienia z kryzysem rozwojowym, sytuacyjnym, środowiskowym czy egzystencjalnym, przyjmuje się, że trwa między 4 a 8 tygodni o ile nie przejdzie w stan chroniczny. Caplan wyróżnił 4 fazy kryzysu:

•    faza szoku,  jest fazą która następuje po zderzeniu z wydarzeniem/sytuacją kryzysową, w tym momencie najczęstszym mechanizmem obronnym, który się pojawia jest reakcja zaprzeczenia - „To się nie dzieje naprawdę „To tylko zły sen”. Pojawia się wzrost napięcia oraz próby poradzenia sobie z sytuacją za pomocą znanych sposobów

•    faza wzrostu napięcia emocjonalnego i niepokoju pojawia się, gdy do danej osoby dociera, co naprawdę się wydarzyło. Napięcie emocjonalne i niepokój nadal się nasilają, po pierwsze w reakcji na stresującą sytuację, a po drugie w związku z tym, że próby poradzenia sobie z nią nie są skuteczne. W tej fazie poszukuje się rozwiązania problemu metodą prób i błędów. Miotanie się bez szansy na zmianę może zwiększać poczucie braku kontroli nad własnym życiem i lęk. Obniża to poczucie własnej wartości i powoduje dalszy wzrost napięcia. Zatrzymanie się na tym etapie może prowadzić do kryzysu chronicznego

•    faza mobilizacji napięcie staje się ekstremalne, ponieważ znane i uruchomione sposoby zaradcze wyczerpują się, a problemy wywołane przez kryzys nadal nie są rozwiązane. Osoba stara się uruchomić wszystkie zasoby psychiczne, aby poszukiwać nowych rozwiązań i przezwyciężyć trudności. Jest to czas, kiedy pojawia się gotowość do skorzystania z pomocy. Tutaj możliwe są dwie dalsze drogi:
-      jeśli osoba doświadczająca kryzysu otrzyma odpowiednie wsparcie lub pojawią się nowe sposoby radzenia sobie kryzys zostanie rozwiązany, nastąpi powrót do przedkryzysowego poziomu funkcjonowania lub (jak to ma miejsce np. w kryzysach rozwojowych) dojdzie do polepszenia jakości życia;
-      jeśli jednak dana osoba nie otrzyma wsparcia lub nowe strategie adaptacyjne nie pojawią się albo okażą się nieskuteczne, nastąpi kolejna faza - dekompensacji
•    faza dekompensacji - to najgorszy możliwy scenariusz w reakcji na sytuację kryzysową. W wyniku napięcia przekraczającego wytrzymałość jednostki, nie jest ona zdolna już dalej adaptować się do skrajnej sytuacji, dochodzi do zniekształcenia procesów poznawczych, dezorganizacji i wewnętrznego chaosu, co prowadzi najczęściej do utraty sensu życia, pogorszenia zdrowia fizycznego i psychicznego, nierzadko też do nadużywania substancji (alkohol, narkotyki). Faza dekompensacji może uruchomić zachowania wyładowcze, które mogą mieć charakter agresywny i/lub autoagresywny. W fazie tej najczęściej potrzebna jest pomoc specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego.

Ponieważ objawy kryzysu psychologicznego mogą być bardzo zbliżone do zaburzenia psychicznego należy dokonać prawidłowej diagnozy - przede wszystkim kryzys jest powiązany z sytuacją krytyczną a jago objawy ustępują samoistnie lub po zastosowanie metod interwencji kryzysowej.

Nieuchronność zmian
Kryzys zawsze wiąże się ze zmianą, a jej charakter i przebieg zależą od wielu czynników, np. osobowościowych, sytuacji życiowej i materialnej, wcześniejszych doświadczeń, posiadanej wiedzy, odporności psychicznej, sieci wsparcia, umiejętności zwracania się po pomoc, stanu zdrowia itp.

W ciągu życia ludzie doświadczają wielu różnych trudnych sytuacji i kryzysów, a jednak nie wszystkie z nich przekraczają dotychczasowe możliwości radzenia sobie. Te same sytuacje dla jednych osób będą kryzysem, a dla innych nie. Sposób ich rozwiązania również nie będzie taki sam dla wszystkich. To samo wydarzenie dla części osób zakończy się rozwojem osobistym (nauka nowych sposobów radzenia sobie, nowych przekonań, szansa na zrewidowanie własnego systemu wartości, umocnienie poczucia sensu i celowości życia), a u niektórych pojawią się objawy zaburzeń i/ lub pogorszenie ich dotychczasowego funkcjonowania.

Jeżeli zmagasz się z kryzysem, nie wiesz jak poradzić sobie z trudną sytuacją, odczuwasz bezradność, bezsilność, poczucie winy, smutek czy lęk. Jeżeli wszystkie sposoby radzenia sobie już wykorzystałeś a nadal nie jesteś w stanie podjąć decyzji, dokonać zmiany, rozwiązać problemu rozważ kontakt ze specjalistą. Nie zawsze potrafimy sobie poradzić sami, czasem potrzebujemy pomocy by powrócić do równowagi.

    #KryzysPsychologiczny, #Zmiana, #Zagrożenie, #MożliwośćRozwoju, #PrzyczynyKryzysu, #ObjawyKryzysu, 

    #Fazy Kryzysu, #RozwiązanieKryzysu

Opracowała: mgr Klaudia Radecka
•     Sęk, H. (2005). Psychologia Kliniczna Tom 2. Warszawa: PWN.
•     Badura-Madej, W. (1999). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej: poradnik dla pracowników socjalnych. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
•     Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
•     Kubler-Ross, E. (2007). Rozmowy o śmierci i umieraniu. Poznań: Media Rodzina.Znaczenie zasobów osobistych