Cechy występujące u sprawców przemocy

   Instytucje zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie nie zajmują się jedynie pomocą ofiarom. Pomocą psychologiczną zostają objęci również sprawcy przemocy. W części przypadków niezbędne jest zdiagnozowanie ich pod kątem takich schorzeń, jak: choroby psychiczne, padaczka skroniowa, organiczne uszkodzenia mózgu czy uzależnienie od alkoholu.

Choroby te bowiem wiążą się z upośledzoną kontrolą agresywnych zachowań. Niezmiernie istotne wydaje się podjęcie przez sprawcę terapii stosownej do wcześniej postawionej diagnozy, na przykład terapii uzależnień, leczenie choroby psychicznej itp.
 
Sprawcami przemocy domowej są częściej mężczyźni. W większości przypadków nie różnią się znacznie pod względem cech osobowości od mężczyzn niestosujących przemocy, aczkolwiek są od nich mniej asertywni, charakteryzują się również niską samooceną, słabymi umiejętnościami społecznymi, nie potrafią kontrolować swojego gniewu, są kłótliwi i skłonni do rękoczynów, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań antyspołecznych.
 
Holtzworth-Munroe i Stuart wyróżnili trzy typy takich mężczyzn:

-      agresorzy wyłącznie rodzinni, stosujący przemoc tylko w stosunku do członków swojej rodziny, bez oznak psychopatologii (około 50% sprawców przemocy);

-      agresorzy z pogranicza, dysforyczni z zaburzeniami psychicznymi i emocjonalnymi, dopuszczający się również aktów przestępczych poza kręgiem rodzinnym (25% sprawców);

-      agresorzy antyspołeczni dopuszczający się przemocy zarówno w rodzinie, jak i poza nią. Stosują przemoc fizyczną, seksualną oraz psychiczną. Często nadużywają alkoholu bądź są uzależnieni od narkotyków (25% sprawców).
Charakterystyczne w obrazie sprawcy przemocy są deficyty poznawcze przejawiające się zaburzonym postrzeganiem ofiary przez zarzucanie na nią odpowiedzialności za swój gniew, brak empatii i oczekiwanie zrozumienia gwałtownego zachowania. Poza tym agresor wymaga od ofiary zaspokojenia jego różnorodnych potrzeb, nie licząc się z jej aktualnymi możliwościami. Napięcie i frustrację budzić mogą także, bardzo częste w rodzinach doświadczających przemocy, problemy finansowe związane z bezrobociem, złe warunki mieszkaniowe i brak wsparcia społecznego. Stosowanie przemocy może więc być jedynym sposobem kontroli społecznego i fizycznego otoczenia. Liczne deficyty w różnych obszarach funkcjonowania społecznego przyczyniają się do izolacji sprawcy od otoczenia. Tym samym ofiara staje się jedną z nielicznych osób, które mu towarzyszą. Agresor stara się więc wszelkimi możliwymi sposobami zatrzymać ją przy sobie. Jest zazdrosny, zaborczy i boi się porzucenia.

Sprawców przemocy charakteryzuje ponadto w SFERZE POZNAWCZEJ:
 
•   Władza i posłuszeństwo jako determinanty relacji z innymi ludźmi
Tak, jak w strukturach społecznych, tak i w domu istnieje jasno zdefiniowana hierarchia. Świat się dzieli na tych, co rozkazują oraz na tych co powinni słuchać. "Każdy musi znać swoje miejsce.", "Ona powinna wiedzieć co do niej należy” itp.

•   Silne przekonanie o posiadaniu kogoś (np. moja żona, moje dzieci - moja własność)
Posiadanie daje automatycznie prawo do dysponowania. Jeżeli coś jest moje, to JA ustalam jakie będą losy tego czegoś. Osoby Stosujące Przemoc mając przekonanie o własności partnera lub/i dzieci, nie tylko dysponując różnymi aspektami ich życia, "porządkując" ich potrzeby, pragnienia, emocje i zachowania, lecz także utwierdzają ich w przedmiotowości wobec własnej osoby.

•   Sztywne zasady „porządku”, brak tolerancji na spontaniczne lub inne zasady niż ustalone
"Jakiś porządek musi być", "wszystko musi być jak w zegarku, każdy musi robić to co do niego należy". Osobie Stosującej Przemoc jest niezwykle trudno zaakceptować, że może istnieć inny porządek lub "nieporządek". Wydaje się, że w sytuacjach zmiany scenariusza Osoba Stosująca Przemoc odczuwa to w kategoriach destabilizacji, uruchamiając lęk i poczucie zagrożenia. Jest w stanie zrobić wszystko, aby sytuacja wróciła do "normy".

•   Przekonanie o tym, że najlepszą drogą do uzyskania szacunku jest wywołanie lęku, obawy, respektu
Ten sposób myślenia jest bezpośrednio przejęty od rodziców. Do dziś w wielu rodzinach, nawet tych nie stosujących przemocy na co dzień, istnieje przekonanie, że pewna porcja lęku jest niezbędna, aby dziecko wykazało szacunek "inaczej wejdzie na głowę”.

Sprawca przemocy ma silne przekonanie o tym, że najbardziej skutecznym sposobem budowania szacunku jest wywoływanie lęku.

•   Autorytarne poglądy
Sprawca przemocy opowiadając o swojej rodzinie nie tylko stawia się w pozycji "króla", lecz ustawia innych w pozycji "poddanych". A jak się jest poddanym, to trzeba wykonać rozkazy.

•   Rozwiązywanie konfliktów poprzez używanie siły
"Gdy się kończą argumenty, trzeba siłą postawić na swoim". Bicie, atak, kara, groźba, zagrożenie, demonstracja siły, szantaż, wzbudzanie lęku, poczucia winy itp., są to "znakomite instrumenty" służące podporządkowaniu drugiego człowieka. One idą w ruch wtedy, gdy silniejszy ma poczucie, że "wyczerpał wszelkie inne metody", aby postawić na swoim.

•   Duża tendencja do racjonalizacji
Ta właściwość ma bezpośredni związek z poprzednimi. „Jeżeli dopuściłem się przemocy, to musiały zaistnieć naprawdę istotne ku temu powody”. Racjonalizacja służy głównie ochronie poczucia "bycia w porządku". Chroni też przed ewentualnymi wyrzutami sumienia.

W SFERZE EMOCJONALNEJ:

•   Niska wrażliwość
Wrażliwość jest właściwością człowieka, która może być rozwinięta przez odpowiednie doświadczenia oraz system wychowawczy. Istnieją co najmniej dwa powody, dla których ta właściwość może zostać upośledzona.
Sprawca przemocy w większości przypadków ma za sobą doświadczenia doznawania przemocy. Trzeba pamiętać, że w sytuacjach silnego cierpienia uruchamiamy mechanizm obronny polegający na znieczuleniu samego siebie, by to cierpienie wytrzymać. Często też pojawia się myślenie "wyrównawcze" - "skoro ja wytrzymałem jeszcze gorsze rzeczy, to i on wytrzyma”.

Kształtowanie się tożsamości męskiej w duchu "małego bojownika", któremu zabrania się wejścia do świata przeżywania emocjonalnego. Tępienie oznak słabości poprzez teksty: "Nie płacz jak baba, weź się garść, chłopaki nie płaczą" itp. sprawia, że dorosły mężczyzna pokazuje na zewnątrz w sytuacjach trudnych najczęściej złość. Smutek, bezradność, frustracja, ból, cierpienie, lęk, obawa, poczucie zagrożenia itp., znajdują swoje ujście właśnie w zachowaniach zabarwionych złością lub agresją. Mężczyźni od samego początku procesu rozwojowego są uczeni, że emocje wskazujące na słabość w szeroko pojętym znaczeniu są zarezerwowane dla świata kobiecego. Dlatego też, gdy znajdują się w sytuacji, w której ktoś obok przeżywa podobne uczucia (i w dodatku je wyraża), to jest to dla nich niezrozumiałe i dążą do tego, by sytuacja jak najszybciej się skończyła.

•   Brak empatii
Empatia to zdolność współodczuwania z drugim człowiekiem. Aby tę właściwość rozwinąć, niezbędne są sprzyjające warunki do rozwoju wrażliwości i generalnie życia emocjonalnego. Osoba Stosująca Przemoc mająca bardzo sztywne poglądy i przywiązana mocno do hierarchiczności relacji z innymi ludźmi, posiadająca doświadczenia znieczulające oraz nie mająca kontaktu z własną sferą emocjonalną, siłą rzeczy nie jest w stanie zarówno uruchomić jak i posługiwać się empatią.

•   Niepewność zwłaszcza w sferze tożsamości
Mężczyźni, u których kształtowano tradycyjną męska tożsamość są niezwykle wrażliwi na wszelkiego rodzaju informacje mogące naruszyć ich obraz siebie samego jako prawdziwego faceta.

•   Niskie poczucie własnej wartości
W głębi duszy Osoba Stosująca Przemoc jest bardzo niepewną osobą. Pomimo dużych nakładów na kształtowanie obrazu siebie jako omnipotentnego, potrafiącego poradzić sobie z każdą sytuacją, gdy zaczyna się palić grunt pod nogami pozostaje niepewna siebie i przerażona jednostka.

•   Niska świadomość i zdolność rozpoznawania różnych stanów emocjonalnych
Dla osoby stosującej przemoc każda wycieczka w to miejsce jest nie tylko zagrażająca, lecz także niepotrzebna i mało zrozumiała. Gdy w relacjach z innymi ludźmi zostaną uruchamiane emocje, a zwłaszcza te wskazujące na słabość, te osoby dążą szybko do tego, aby stamtąd uciec. Nie potrafią często uświadomić sobie własnych reakcji emocjonalnych na różne sytuacje. Stąd wykazują silną tendencję do lokowania odpowiedzialności za dyskomfort na zewnątrz, zazwyczaj u osoby krzywdzonej - „Ty mnie złościsz, gdybyś mnie nie zdenerwowała…”.

•   Łatwość przeżywania złości i gniewu
Osoby stosujące przemoc mają jasno kształtowany świat relacji między ludźmi. Jeśli jestem górą, to inni muszą się podporządkowywać. Nie przestrzeganie tej zasady powoduje zakłócenie porządku. Cokolwiek, co nie jest po ich myśli postrzegane jest jako "nie w porządku" lub "przeciwko". Reakcją na to jest oczywiście złość i gniew.

•   Zaborczość, zazdrość oraz lęk przed porzuceniem
Zaborczość i zazdrość służą uprawianiu władzy. Uruchamiają kontrolę. Ta właśnie jest podstawowym instrumentem panowania nad relacjami. W wyniku wyżej opisanych uwarunkowań emocjonalno - tożsamościowych (niskie poczucie wartości, niepewność, tradycyjna męska tożsamość itp.) ewentualne porzucenie przez partnerkę napawa lękiem. To porzucenie byłoby nie tylko sytuacją potwierdzającą wewnętrzne dylematy, lecz także potwierdzeniem przegranej oraz bycia słabym i gorszym.

W SFERZE BEHAWIORALNEJ:

•   Zachowania agresywne - słaba samokontrola
Słaba samokontrola jest tak naprawdę często wymówką usprawiedliwiającą zachowania agresywne podczas przemocy. Osoby Stosujące Przemoc skarżą się na to, że pomimo starań nie potrafią panować nad sobą. Analiza ich kontaktów z innymi osobami pokazują jednak, że potrafią oni w różnych sytuacjach uruchamiać samokontrolę. Np. z policjantem, z szefem, z kimś, wobec kogo nie mają przewagi. Doskonale wręcz odróżniają sytuacje, w których brak panowania nad sobą może przynieść nieprzyjemne konsekwencje. Zdarzają się jednak osoby, których poziom agresji jest tak wysoki, że wymaga to treningu, a nieraz wspomagania farmakologicznego. Na szczęście liczba takich osób nie jest zbyt duża.

Jeżeli myślisz że doświadczasz przemocy lub jesteś jej sprawcą skontaktuj się z psychologiem, psychoterapeutą, interwentem kryzysowym lub odpowiednimi instytucjami zajmującymi się problemem przemocy.

#CechySprawcówPrzemocy, #KontrolaZachowańAgresywnych, #CzynnikiRyzyka, #Ofiara, #Sprawca

Opracowała: mgr Klaudia Radecka
•    www.niebieskalinia.info
•    Grygorczuk A., Dzierżanowski K., Kiluk T. Mechanizmy psychologiczne występujące w relacji ofiara–sprawca przemocy. Psychiatria 2009 6(2): 61-65
•    Rode D. (2010) Psychologiczne uwarunkowania przemocy w rodzinie. Charakterystyka sprawców. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego