Zrozumienie uzależnienia: definicja, przyczyny i objawy

Uzależnienie jest złożonym zjawiskiem, które dotyka ludzi z różnych środowisk. Definiuje się je jako kompulsywną potrzebę angażowania się w zachowanie, pomimo negatywnych konsekwencji, jakie może ze sobą nieść. Uzależnienie to złożony i poważny problem, który dotyka miliony ludzi na całym świecie. Istnieje wiele różnych rodzajów uzależnień - od nadużywania substancji po hazard, uzależnienie od zakupów a nawet korzystanie z Internetu.
 
Przyczyny uzależnienia różnią się w zależności od osoby i zależą od predyspozycji genetycznych po czynniki środowiskowe. Skutki uzależnienia są również zróżnicowane i mogą obejmować problemy ze zdrowiem fizycznym, trudności finansowe, izolację społeczną i stres emocjonalny.
W tym artykule przyjrzymy się definicji uzależnienia, jego przyczynom i skutkom oraz różnym rodzajom uzależnień, które istnieją obecnie.
 
Definicje uzależnienia
 
Najprostsza definicja uzależnienia określa je jako nabytą, silną potrzebę wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. 
W literaturze medycznej podkreśla się psychopatologiczny aspekt uzależnienia. Definicja uzależnienia w tym przypadku określa je jako zaburzenie o charakterze przewlekłym, które prowadzi do zmian w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, przebiega z nawrotami, a jego istotą jest utrata kontroli nad zachowaniami popędowymi.
 
Cechy uzależnienia
 
Pewne cechy uzależnienia są wspólne dla każdego jego rodzaju i występują jako element obrazu klinicznego zaburzenia. Do cech tych należą: 

•  Zachowanie lub przyjmowanie substancji uzależniającej jest nawykowe, częste, regularne. 
• Zachowanie lub przyjmowanie substancji psychoaktywnej ma charakter kompulsywny (przymusowy), zabiera znaczną część czasu i trudno je zaprzestać całkowicie i trwale; 
• Uzależnienie stanowi przyczynę problemów zdrowotnych, finansowych i społecznych dla osoby uzależnionej, a często również dla jej bliskich. 
• Następuje fizjologiczna adaptacja - tolerancja (uzależnienie od substancji psychoaktywnych) oraz pojawia się zespół abstynencyjny po zaprzestaniu przyjmowania substancji lub angażowaniu się w pewne zachowania (uzależnienie behawioralne, społeczne). 

 
Objawy uzależnienia
 
Objawy uzależnienia to kwestia złożona. objawy będą się różnić w zależności od rodzaju uzależnienia - inne będą od alkoholu, inne od narkotyków a jeszcze inne od hazardu. Za wspólne objawy uzależnień możemy uznać:

• dominacja zachowania, od którego osoba jest uzależniona, myślenie i działanie jest skoncentrowane wokół substancji lub zachowania, od którego osoba jest uzależniona;
• zmiana nastroju w wyniku wyobrażenia sobie dokonania czynności, od której osoba jest uzależniona lub zrealizowania czynności (przyjemność, spokój, relaks) lub problemów z realizacją czynności (irytacja, drażliwość), anhedonia, zaburzenia snu,
• wzrost tolerancji na zachowanie lub substancję (zwiększenie częstotliwość i ilości, by odczuwać satysfakcję;
• objawy abstynencyjne - w czasie przerwy od dokonywania czynności uzależniającej mogą pojawić się objawy odstawienne;
• wewnętrzny konflikt między dokonaniem czynności a zaniechaniem.

 
Badanie przyczyn uzależnienia
 
Uzależnienie jest złożonym zaburzeniem, często jest spowodowane połączeniem czynników genetycznych, psychologicznych i środowiskowych. Czynniki genetyczne odgrywają ważną rolę w rozwoju uzależnienia, ponieważ niektóre osoby mogą być predysponowane do nadużywania substancji ze względu na historię rodzinną. Czynniki psychologiczne, takie jak stres, depresja i lęk, mogą również prowadzić do uzależnienia, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania prewencyjne. Zbadanie przyczyn uzależnienia jest niezbędne do stworzenia skutecznych planów leczenia osób dotkniętych tym zaburzeniem.
 
Istnieją różne teorie tłumaczące przyczyny uzależnienia, uzupełniają się wzajemnie tłumacząc to złożone zjawisko. Możemy je podzielić na teorie biologiczne, genetyczno-behawioralne, psychologiczne, środowiskowe (akcentujące wpływ i rolę rodziny) i socjologiczne. 
 
Teorie biologiczne - wskazują na rolę biologicznych czynników w mechanizmie powstawania uzależnienia, czyli na rolę układu nagrody. Na układ nagrody składają się ścieżki mózgowe: dopaminowa i serotoninowa. Przyjmowanie substancji psychoaktywnych lub podejmowanie pewnych czynności doprowadza do rozregulowania pracy układu nagrody, co skutkuje rozwojem uzależnienia. 

• Teorie genetyczno-behawioralne - podkreślają rolę dziedziczenia skłonności do uzależnień i pewnych cech temperamentu, które mogą wpływać na większe ryzyko rozwoju uzależnienia. Cechy te zwiększają skłonność do poszukiwania nowych doświadczeń i dodatkowych źródeł stymulacji.  
• Teorie psychologiczne - przyczyn rozwoju uzależnienia psycholodzy upatrują w ludzkiej psychice. Uważają, że zażywanie środków psychoaktywnych lub wykonywanie pewnych czynności jest przejawem adaptacyjnych i obronnych mechanizmów osobowości. 
• Teorie środowiskowe - zwolennicy teorii środowiskowych uważają, że nieprawidłowe wzorce rodzinne mogą sprzyjać kształtowaniu się u dziecka osobowości podatnej na uzależnienie, jak również być przyczyną silnego stresu, z którym dana osoba próbuje sobie poradzić, sięgając po substancje/zachowania uzależniające. 
• Teorie socjologiczne - wskazują na czynniki społeczne i kulturowe przyczyniające się do rozwoju i podtrzymujące zjawisko uzależnienia. Przedstawiają problem uzależnienia w szerszym kontekście, traktując je nie tylko jako zaburzenie dotykające daną jednostkę, ale całe społeczeństwo. 

 
Jeżeli podejrzewasz, że Ty lub bliska Ci osoba zmagacie się z uzależnieniem rozważ konsultację ze specjalistą.
 
#Uzależnienie, #PrzyczynyUzależnień, #SkutkiUzależnień, #RodzajeUzależnień, #Wyzwalacze
 
Jędrzejko, M. (2009). Współczesne teorie i praktyka profilaktyki uzależnień chemicznych i niechemicznych. Warszawa: Wydawnictwo Aspra. 
Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska, L. (2018). Uzależnienia behawioralne. Wydawnictwo Naukowe PWN. 
Modrzyński, R. (2019). Zaburzenia związane z używaniem alkoholu – propozycje zmian w klasyfikacji icd-11. Polskie Forum Psychologiczne, 24(3), s. 324-333. 
Grisel, J. (2020). Nigdy dość. Mózg a uzależnienia. Wydawnictwo Rebis.
https://zpe.gov.pl/a/uzaleznienia/Do63k2pYq
Cierpiałkowska L (2010).; Szkodliwe używanie i uzależnienie od alkoholu (rozdział 2); w: Cierpaiłkowska L., Ziarko M.; Psychologia uzależnień- alkoholizm; Warszawa: WSiP; s. 60-112
Cierpiałkowska, L. (2000). Alkoholizm, przyczyny, leczenie. Profilaktyka, Media i rodzina, Poznań.
Habrat B., Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (rozdział 11), w: Bilikiewicz (2011), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
Carson, R. C., Butcher, J. N., & Mineka, S. (2003). Psychologia zaburzeń. G. W. Psychologiczne (Ed.). Gdańskie Wydaw. Psychologiczne.
Mellibruda J., Sobolewska- Mellibruda M.; Koncepcje mechanizmów uzależnienia; w: Integracyjna psychoterapia uzależnień : teoria i praktyka; Warszawa : Instytut Psychologii Zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 2006; s. 67-143